Aydınlatma ürünlerinin test edilmesi için ana standart TS EN 60598-1 (Armatürler – Bölüm 1: Genel kurallar ve deneyler) standardıdır. Bu standart birçok aydınlatma ürününe uygulanabilecek güvenlik testleri ve muayeneler ile ilgili tanımları içerir.
Aydınlatma ürünlerinin test edilmesi için ana standart TS EN 60598-1 (Armatürler – Bölüm 1: Genel kurallar ve deneyler) standardıdır. Bu standart birçok aydınlatma ürününe uygulanabilecek güvenlik testleri ve muayeneler ile ilgili tanımları içerir.
TS EN 60598-1 standardı aydınlatma armatürleriyle ilgili genel kuralları içerir.
Aydınlatma gruplarında farklı ürünler için ek spesifik standartlar bulunmaktadır. Ek standartlar farklı ürün çeşitleri için ek gereklilikleri tanımlar. Endüstri genelinde yaygın olarak kullanılan ek standartlar aşağıdaki gibidir.
TS 8698 EN 60598-2-1: Aydınlatma Armatürleri Bölüm 2: Özel Kurallar – Kısım Bir: Genel Amaçlı, Sabit
TS EN 60598-2-2: Aydınlatma armatürleri – Bölüm 2-2: Özel kurallar – Gömme armatürler
TS 8700 EN 60598-2-3: Aydınlatma Armatürleri – Bölüm 2-3: Belirli Özellikler – Yol Ve Cadde Aydınlatması İçin
TS EN 60598-2-4: Aydınlatma armatürleri-Bölüm 2: Özel kurallar-Kısım 4: Genel amaçlı, taşınabilir
TS EN 60598-2-5: Aydınlatma armatürleri – Bölüm 2: Özel kurallar – Kısım 5: Projektörler
TS EN 60598-2-8: Aydınlatma armatürleri – Bölüm 2-8: Özel kurallar – El lambaları
TS EN 60598-2-20: Aydınlatma armatürleri – Bölüm 2-20: İlgili özellikler – Aydınlatma zincirleri
TS EN 60598-2-22: Aydınlatma armatürleri – Bölüm 2-22: Özel kurallar – Acil aydınlatma armatürleri
Bir ürün test edilmeden önce hangi standardın kapsamına girdiğine dikkat edilmelidir. Standart kapsamı standart dosyasının giriş bölümünde açıklanır. TS EN 60598-1 ana standardının kapsamı aşağıdaki gibi açıklanmıştır.
“Bu standart, elektrik ışık kaynakları ile birleşik, 1000 V’a kadar olan besleme gerilimleri ile çalışan armatürler ile ilgili genel kuralları kapsar. Bu standardaki ilgili deneyler ve kurallar, sınıflandırma, işaretleme, mekanik yapılış, elektriksel yapılış ve fotobiyolojik güvenliği kapsar.”
Standart kapsamından anlaşıldığı üzere test edilecek numunenin 1000 V’un altında çalışma gerilimine sahip olması ve ışık kaynağıyla birlikte birleşik bir ürün olması gerekir. Aydınlatma armatürü içerisinde besleme kablosu, duy, klemens, ampul, LED, LED sürücü gibi farklı komponentler olabilir. Bu komponentler kendilerine özgü standartlara göre test edilmiş olsa da tüm bu komponontlerin sistem içerisinde uyumlu çalıştığı TS EN 60598-1 testleri ile kontrol edilmelidir.
TS EN 60598-1 test sürecini ve uygulamasını daha iyi anlamak için aşağıdaki tanımları inceleyebilirsiniz.
Sınıflandırma: Bütün armatürlerin yapılışına göre belirli bir sınıfı vardır. Bu maddede armatürlerin sınıflarının belirlenmesi sağlanarak testlerin nasıl yapılması gerektiği standardın geri kalan maddelerinin nasıl uygulanması gerektiğine karar verilmektedir.
İşaretleme: Bütün armatürlerin üzerinde teknik özelliklerinin, üretici beyanlarının bulunduğu ve armatürü kısaca tanıtan bir etiketi bulunmak zorundadır. Bu madde içeriğinde armatürlerde kullanılması gereken etiketlerdeki bilgilerin ne olması gerektiği ve etikete ek olarak hazırlanması gereken kullanma kılavuzlarında hangi bilgilerin bulunması gerektiği açıklanmaktadır. Ayrıca armatür üzerinde kullanılan etiket ve işaretlemelerin de tabi tutulacağı testler bu maddede açıklanmaktadır.
Yapılış: Bu maddede armatürün yapılış özellikleriyle ilgili kurallar bulunmaktadır. Bir armatür üretilirken bu maddede bulunan özelliklere dikkat edilerek üretilmesi gerekmektedir. Armatür üreticileri TS EN 60598-1 standardının bu maddesine özellikle dikkat etmelidirler. Çünkü yapılışla ilgili bu maddedeki özellikler sağlandığında armatür standardın geri kalanındaki testler için daha dayanıklı bir yapıya sahip olur. Bu maddenin içeriğinde kullanılan lamba duylarının mekanik dayanımları, bağlantı ucu bloklarının nasıl kullanılması gerektiği, kullanılan anahtarların hangi şartları sağlaması gerektiği, kullanılan vidaların mekanik dayanımı, askı aparatlarının mekanik dayanımları, kullanılan plastik malzemelerin hangi şartları karşılaması gerektiği, IP koruması bulunan armatürlerde kullanılan metal bölümlerin korozyona karşı dayanıklılığı, ağır hizmet armatürlerinin titreşim dayanımları, ışık kaynaklarının fotobiyolojik tehlikeleri ve daha pek çok yapılış kuralının testleri bulunmaktadır. Armatürler bu maddede yapılışla ilgili bütün korumaları sağlamalıdır.
Harici ve dahili kablaj: Armatürlerde kullanılan kabloların belirli şartları sağlaması gerekmektedir. Bu madde içerisinde armatürün besleme kabloları ve iç bağlantılarında kullanılan kablolarının hangi tipte kablolarla yapılması gerektiği ve bu kabloların özellikleri bulunmaktadır. Aynı şekilde armatürle birlikte kablolar da bu madde içerisinde tekrar teste tabi tutulmuş olur
Topraklama düzenleri: Sınıf I olarak değerlendirilen topraklama düzeni bulunan armatürler bu maddenin gerekliliklerine göre testlerden geçirilmektedirler. Bu madde kapsamında topraklamanın armatür üzerine nasıl yapılacağı, kullanılan topraklama bağlantılarının malzemesi, sabitlenmesi ve armatürün her yerine topraklamanın ulaştığını kontrol etmek için testler bulunmaktadır.
Elektrik çarpmasına karşı koruma: Standardın bu maddesi tamamen kullanıcıyı korumaya yönelik bir maddedir. Kullanım sırasında armatüre kullanıcının temas edeceği dış yüzeylerde oluşabilecek her hangi bir kısa devre veya gerilimli bölüm olmaması bu maddede bulunan testlerle kontrol edilmektedir.
Toza, katı cisimlere ve neme karşı dayanıklılık: Standardın bu maddesi TS 3033 EN 60529 standardına atıf yapmaktadır. Bu maddede numunelerin IP seviyelerine göre testlerinin nasıl yapılması gerektiği anlatılmaktadır. IP seviyesi iki rakam olarak ifade edilip ilk rakam katı cisimlere karşı korumayı ikinci rakam ise sıvı girişine karşı korumayı temsil etmektedir. Bu seviyeler TS 3033 EN 60529 standardında detaylı olarak anlatılmaktadır. Fakat armatürlere uygulanırken bazı değişiklikler bulunmaktadır. Bu değişiklikler ise standardın bu maddesinde anlatılmaktadır ve numuneler kendi IP seviyelerine göre bu maddede anlatıldığı şekilde testten geçirilmektedirler. IP testlerinin yanı sıra bu madde içerisinde belirli şartları bulunan bir neme dayanıklılık testi de bulunmaktadır.
Yalıtım direnci, elektriksel dayanım, temas akımı ve koruma iletken akımı: Bu madde standardın en önemli maddelerindendir. Bu madde içerisinde armatürlerin elektriksel olarak yalıtımları kontrol edilmektedir. Kullanılan komponentlerin yeterli yalıtımı sağlayamaması durumunda armatürde kullanıcı açısından ciddi sorunlar oluşabileceğinden bu madde içerisindeki testler çok önemlidir. Standartta yalıtım direnci ve yüksek gerilim ölçümleri bu maddede anlatılan şartlarda her numunenin sınıfına uygun olarak uygulanmalıdır. Ayrıca armatür üzerindeki kaçak akımın ölçümü de yine bu maddede anlatıldığı şekilde ölçülerek belirli sınırların altında olup olmadığı kontrol edilir.
Yüzeysel kaçak yolu uzunlukları ve yalıtma aralıkları: Standardın bu maddesi IEC 60664-1 standardına atıf yapmaktadır. Yüzeysel kaçak yolu uzunlukları armatürün üzerinde bulunan iletken bölümlerin kullanıcıyı tehlikeye düşürecek biçimde olmaması için birbirine olan uzaklıklarının ölçülmesini kapsar. Bu ölçümlerin yapılabilmesi için dikkat edilmesi gereken çok fazla durum vardır ve bunlar standardın bu maddesinde bütün ayrıntılarıyla anlatılmaktadır.
Dayanıklılık deneyi ve ısıl deney: Standardın bu maddesinde armatürler üreticilerinin beyan ettikleri çalışma sıcaklıklarına göre ısıl dayanıklılık testine tabi tutulurlar. Her armatürün özelliğine göre bu deneyden geçirilmesi gerekmektedir. Ayrıca armatürler belirli olağan dışı şartlarda çalıştırılarak armatürün güvenliğini bozacak şekilde bir ısınmanın oluşabileceği bölümleri kontrol edilir.
Isıya, ateşe ve ark izi oluşumuna dayanıklılık: Standardın bu maddesi bilye basıncı testi, kızaran tel testi, iğne alevi testi ve ark izi oluşumuna karşı koruma testlerini kapsar. Bu testlerin kendilerine özgü standartları bulunmasına rağmen armatürlerin hangi bölümlerine ve hangi durumlarda uygulanması gerektiği bu maddede anlatılmaktadır. Yapılış bakımından armatür üzerinde bulunan plastik bölümlerin bu testler için seçimi yine bu maddeye göre yapılmaktadır. Bu maddedeki testler sonucunda numunedeki bir arıza durumunda numunenin plastik malzemelerinin ısı ve ateşe karşı yeterli dayanımının hangi derecede olduğu kontrol edilir.
Vidalı bağlantı uçları: Bu madde içerisinde armatür yapılışında hangi tipte vidalı bağlantı uçlarının kullanılması gerektiği anlatılmaktadır. Ayrıca kullanılan bağlantı uçlarının tiplerine göre nasıl testten geçirilmesi gerektiği ve armatür sınıfına göre nasıl montajlanması gerektiği de yine bu madde içerisinde açıklanmaktadır.
Vidasız bağlantı uçları ve elektriksel bağlantılar: Bu madde içerisinde armatür yapılışında hangi tipte vidasız bağlantı uçlarının kullanılması gerektiği anlatılmaktadır. Ayrıca kullanılan bağlantı uçlarının tiplerine göre nasıl testten geçirilmesi gerektiği ve armatür sınıfına göre nasıl montajlanması gerektiği de yine bu madde içerisinde açıklanmaktadır.
Yukarıda açıklandığı üzere TS EN 60598-1, aydınlatma armatürünün bütün özelliklerinin kontrol edildiği genel bir standart konumundadır. Aydınlatma armatürleri bu standardın gerekliliklerini sağlamak zorundadır. Buna ek olarak uygun ek standart gerekliliklerini de sağlamalıdır.
TS EN 60598-1 testi ve ek standart testleri, akredite aydınlatma laboratuvarları tarafından yapılmalıdır. Çünkü, yalnızca akredite laboratuvarlardan alınan raporlar geçerli kabul edilmektedir.
TS EN 60598-1 testi için PTC Ürün Test ve Belgelendirme firması ile iletişime geçebilirsiniz. PTC Laboratuvarı, TS EN 60598-1 standardı ve birçok ek standart için TÜRKAK (Türk Akreditasyon Kurumu) tarafından akredite edilmiştir.
