Elektrikli aletlerin istenilen zamanda ve istenilen sürede çalışması amacıyla priz girişine takılarak kullanılabilen mekanik veya dijital özellikteki prizlere zaman ayarlı priz denir. Zaman ayarlı prizler, elektrik tasarrufu sağlamak ya da belirli zaman aralıklarında çalıştırılması istenilen elektrik yüklerinin sürekli kontrol edilmesiyle oluşan zaman kaybının önüne geçmek için kullanılmaktadır.
Elektrikli aletlerin istenilen zamanda ve istenilen sürede çalışması amacıyla priz girişine takılarak kullanılabilen mekanik veya dijital özellikteki prizlere zaman ayarlı priz denir.
Zaman ayarlı prizler, elektrik tasarrufu sağlamak ya da belirli zaman aralıklarında çalıştırılması istenilen elektrik yüklerinin sürekli kontrol edilmesiyle oluşan zaman kaybının önüne geçmek için kullanılmaktadır.
Örnek olarak bir akvaryumun aydınlatması, havalandırma motoru, yemleme cihazlarının kontrolü veya sokak lambalarının günün belirli saatlerinde çalışması zamanlayıcı priz kullanılarak yapılabilir.
Zaman ayarlı prizler yaklaşık 1 W elektrik tüketimine sahiptir. Prizin taşıyabileceği çıkış gücü, üreticiye göre değişmekle birlikte genellikle 10-16A aralığında akım taşıma kapasitesi ile 2400-3600 W’lık güç değerlerinde olmaktadır.
Daha yüksek güçte yüklerin kontrol edilmesi için zaman ayarlı priz çıkışına bağlı kontaktör ile yük kontrolü yapılabilmektedir.
Belirtilen maksimum güç değeri yükün cinsinin rezistif olması durumu içindir. Eğer kapasitif veya endüktif yük kullanılacaksa yükün kompleks güç değeri göz önüne alınacağından prizin belirtilen güç değerinden daha düşük güçlü yükler kullanılabilir.
Şekil-1’de görülen mekanik zaman ayarlı prizler, beslemesini aldığı elektrik prizinde enerji olmadığı durumlarda zamanlayıcısı çalışamaz. Elektrik geldiğinde kaldığı yerden tekrar başlayarak çalışmaya devam eder.
Dolayısıyla elektrik kesintisinde bu tür bir zamanlayıcı doğru çalışmayacaktır.
Şekil-1 Mekanik zaman ayarlı priz (www.thenccusa.com)
Mekanik zaman ayarlı priz, mekanik saatlerde kullanılan dişli yapısı, röle, çalışma bildirim LED’i, direnç grupları ve üzerinde 24 saatin üreticiye göre prizin aktif olma zamanlarının çoğunlukla 15,30’ar dakikalık aralıklarla işaretlendiği plastik tırnaklardan oluşan zaman ayarlama bölümlerinden oluşur.
Mekanik zaman ayarlı prizin öncelikle anlık saat bilgisi, üzerinde yer alan çevrilebilir ayar düğmesi ile ayarlanır. Bu düğmenin çevresinde yer alan tırnaklar eğer aşağıda ise o anlarda priz çıkışının aktif, yukarıda ise pasif olacağı anlamına gelmektedir.
Ütü, su ısıtıcı, klima, fırın gibi çalışırken ısınan elektrik yükleri, zaman ayarlı prizin kapanmama ihtimalinde yangın riski oluşturabileceğinden bu tür yükler mümkün olduğunca zaman ayarlı prizlerde kullanılmamalı ya da gözlemlenerek kullanılmalıdır.
Örneğin 15.00-16.30 ve 20.00-23.00 arası priz çıkışının aktif olması isteniyorsa bu saat aralıklarında yer alan tırnak aşağı itilir. Diğer tırnaklar yukarıda kalır. Böylece gün içerisinde sadece belirtilen saatlerde priz çıkışı aktif olacaktır.
Şekil-2’de görülen dijital zaman ayarlı priz, dijital ekran, günlük ve haftalık programlama yapılabilen mikrokontrolcü, röle ve bataryadan oluşur. İlk kullanımda gerekli sürede şarj edildiğinde elektrik kesintilerinden etkilenmeden zamanlayıcı çalışmaya devam eder.
Şekil-2 Dijital zaman ayarlı priz (www.thenccusa.com)
Dijital zaman ayarlı prizlerin zaman çözünürlüğü 1 dakikadır. Priz üzerinde yer alan butonlar ile dijital ekran üzerinden gerekli ayarlamalar ile programlanarak zamanlayıcı kurulumu gerçekleştirilir.
İç mekân ve dış mekânlarda fiziksel koşullara ve kullanım alanlarına uygun üretilen zaman ayarlı prizler bulunmaktadır.
Mekanik ve dijital zaman ayarlı prizler karşılaştırıldığında daha detaylı kullanım ve elektrik kesintisinden etkilenmemesi sebebiyle dijital zaman ayarlı priz daha avantajlı olmaktadır.
Günümüzde bu tip zaman ayarlı prizler kullanılmaya devam ederken diğer taraftan Wi-Fi, Bluetooth, ZigBee vb. haberleşme protokollerinin kullanılarak bilgisayar veya mobil uygulama arayüzü ile ağ üzerinden röle kontrolünün yapıldığı yük kontrolcüleri de kullanılmaktadır.
